Analyse van per- en polyfluoralkylstoffen (PFAS) in water, voedsel en voedselverpakkingen

PFAS zijn veelal hydrofobe en lipofobe gefluoreerde verbindingen, die op grote schaal gebruikt worden in huishoudelijke en industriële toepassingen:

• vuil- en waterafstotende coatings voor textiel en tapijten,
• oliebestendige coatings voor papierproducten die in contact mogen komen met levensmiddelen (bakpapier, verpakkingspapier voor levensmiddelen, fastfood-verpakkingen, popcornemmertjes, etc.)
• in blusschuimen, surfactanten voor de mijnbouw en olie-industrie, boenwas en insecticiden.

Perfluoroctaansulfonzuur (PFOS) en Perfluoroctaanzuur (PFOA) zijn de meest bekende PFAS. Beide zijn ge(per)fluoreerde organische surfactanten.

Deze verbindingen zijn hormoonontregelende stoffen en er is meer bewijs dat ze gevaarlijk zijn voor de gezondheid. PFOA is bijvoorbeeld een stof uit groep 2B (volgens de IARC classificatie), wat betekent dat de stof bewezen carcinogeen is voor dieren en mogelijk carcinogeen voor de mens (wetenschappelijk onderzoek op mensen is nog niet afgerond).

De PFAS-problematiek is de afgelopen jaren op de voorgrond geraakt omdat PFAS niet alleen overal in het milieu aanwezig blijken te zijn, maar ook zeer persistent zijn en niet afbreken onder invloed van lucht, water of zonlicht.

Vanwege hun chemische stabiliteit kunnen ze lange afstanden afleggen door de lucht en zo plekken vervuilen die ver van de productielocatie af liggen. Ook hopen ze zich op in de lever van levende organismen (bio-accumulatie) (Amerikaanse Environmental Protection Agency; EPA).

PFAS hebben vooral het aquatische milieu aangetast. In 2013 werd in Italië een PFAS-waarschuwing afgegeven in verband met water dat verontreinigd was door lozingen van fabrieken waar perfluoralkylverbindingen geproduceerd werden. Aandacht voor het onderwerp is nog steeds groot en de risico’s voor de gezondheid van de mens worden uitgebreid onderzocht.

PFAS-gerelateerde milieuverontreiniging is de belangrijkste oorzaak van contaminatie van voedsel, wat op zijn beurt weer de belangrijkste oorzaak is van blootstelling van de mens aan PFAS.

De grootste boosdoeners in de blootstelling door voeding zijn:

• vis en schelp- en schaaldieren (vooral zoetwaterorganismen)
• fruit en fruitproducten (vóórkomen van PFOS)
• vlees en vleesproducten (eetbaar orgaanvlees, en met name lever)

Voedsel kan ook verontreinigd zijn met PFAS door migratie uit voedselverpakkingen en keukengerei. Studies hebben bevestigd dat er PFAS zit in voedselverpakkingen, met name in fastfoodverpakkingen die een vetbestendige coating nodig hebben.

PFAS-verontreiniging van water, voedsel en voedselverpakkingen is een bron van grote zorg voor de consument, ten dele omdat het wetenschappelijk onderzoek naar de mogelijke schadelijke gevolgen voor de gezondheid nog niet afgerond is.

Ondanks het feit dat het onderzoek nog in volle gang is en er nog geen sprake is van geharmoniseerde wetgeving, neemt de algemene bewustwording van de risico’s van PFAS wereldwijd gestaag toe:

• PFOS is opgenomen in de lijst van ‘persistente organische verontreinigingen’ (persistent organic pollutants; POP)
• PFOA en de ammoniumzouten daarin vallen onder de ‘zeer zorgwekkende stoffen’ (SVHC)
• EFSA heeft diverse wetenschappelijke standpunten gepubliceerd over per- en polyfluoralkylstoffen en adviseert de aanwezigheid van deze stoffen te monitoren en de effecten ervan op de mens grondiger te onderzoeken.

Als belangrijke partner van het bedrijfsleven heeft Mérieux NutriSciences een LC/ESI-MS/MS methode ontwikkeld om PFAS te analyseren in matrices die een bron van verontreiniging kunnen zijn:

• water
• voedsel
• voedselverpakkingen

Bovendien zijn wij continu bezig om het aantal PFAS dat we analyseren uit te breiden om onze klanten een totaalpakket aan nauwkeurige en betrouwbare diensten te kunnen bieden.

Water

Mérieux NutriSciences analyseert PFAS in water met behulp van de officiële EPA methode 537 uit 2009.

Op dit moment is er nog geen geharmoniseerde EU wetgeving met betrekking tot PFAS in water. Daarom heeft elk land zijn eigen referentiegrens vastgesteld op basis van richtlijnen of nationale wetgeving. De analyses die Mérieux NutriSciences uitvoert zijn in overeenstemming met de lokale regelgeving.

Voedsel en voedselverpakkingen

Wat betreft voedsel en voedselverpakkingen gebruikt Mérieux NutriSciences specifieke, isotopisch gelabelde standaarden voor elke geanalyseerde PFAS en neemt daarvoor kwantificeringslimieten over uit richtlijnen en nationale wetgeving.

Voor voedsel bestaat er geen geharmoniseerde Europese wetgeving met betrekking tot PFAS, noch enige officiële concentratiegrenzen. Wel heeft een Europese Aanbeveling uit 2010 (2010/161/EU) de lidstaten verplicht om data over PFAS in voedsel te verstrekken:

• met chromatografische methoden
• met de bepaalbaarheidsgrens (LoQ) in voedsel: 1 µg/kg.

Mérieux NutriSciences houdt zich hier aan.

Er bestaan ook geen officiële migratielimieten voor PFAS in materialen die in contact komen met levensmiddelen. EU kaderrichtlijn 1935/2004 is de enige wettelijke referentie. Wat betreft grenswaarden stelt artikel 3 van die richtlijn dat verpakkingsmaterialen en voorwerpen zo vervaardigd moeten worden dat ‘ze aan de levensmiddelen geen bestanddelen afgeven in hoeveelheden die voor de gezondheid van de mens gevaar kunnen opleveren’.

Het monitoren van de aanwezigheid van PFAS in voedselverpakkingen is dus cruciaal.